آرتروز چیست
شناخت بیماری مفصلی آرتروز
بيماري ارتروز
بيماري آرتروز يكي از شايع‌ترين مشكلات مفاصل در بين خانم‌هاي و آقايان ايراني است كه البته در اکثر مواقع در سنين بالا بروز مي‌كند...
حتما در اطراف خود زنان و مردان زيادي را ديده‌ايد كه از درد زانو شكايت دارند و هنگام بالا رفتن از پله‌ها مدام ناله مي‌كنند.اين بيماران عمدتا آرتروز دارند.
آرتروز چيست و چه بخش‌هايي از بدن را درگير مي‌كند؟
آرتروز يا استئوآرتريت شايع‌ترين بيماري از دسته التهاب مفاصل است.در اين بيماري غضروف مفصل صدمه ديده و كم‌كم از بين مي‌رود.آرتروز ممكن است هر مفصلي را درگير كند اما مفاصل بزرگ كه وزن بدن را تحمل مي‌كنند مثل مفاصل زانو و ران و ستون فقرات بيشتر در معرض ابتلا هستند.
اصلي‌ترين علايم اين بيماري چيست؟
آرتروز علايم زيادي دارد ولي 3 علامت آن شايع‌تر و مشخص‌تر هستند؛اولي خشكي پس از استراحت است،به اين معني كه گاهي اوقات وقتي مفصل به‌مدت طولاني بي‌حركت مانده باشد و بخواهد فعاليت كند درد خواهد داشت.شايد ديده باشيد كه بيماران مبتلا به آرتروز زانو صبح‌ها كه از خواب بيدار مي‌شوند به سختي راه مي‌روند اما بعد از مدتي كم‌كم راه رفتنشان به حالت عادي بازمي‌گردد.خشكي مفاصل بعد از يك دوره طولاني عدم فعاليت بسيار شايع است ولي به ندرت بيشتر از نيم ساعت طول مي‌كشد.دومين علامت كاهش انطاف پذيري است؛به‌همين دليل بيماران مبتلا به آرتروز نمي‌توانند به راحتي مفاصل خود را خم و راست كنند و براي علامت بعدي هم مي‌توان به درد در مفصل اشاره كرد.توصيه مي‌شود كساني كه بيشتر از دو هفته چنين علايمي را در مفاصل خود دارند حتما به پزشك مراجعه كنند.
چه اتفاقي مي‌افتد كه كسي به آرتروز مبتلا مي‌شود؟
علت ايجاد اين بيماري هنوز به طور واضح شناخته نشده است ولي چند عامل وجود دارد كه مي‌تواند زمينه ساز ابتلا به آرتروز باشد،يكي سن بالا است كه اين بيماري معمولا در افراد بالاي 40 سال ديده مي‌شود.مورد دوم جنس،چون آرتروز در خانم‌ها بيشتر از آقايان بروز مي‌كند ولي دليل آن هنوز به درستي مشخص نشده است،مورد بعدي ناهنجاري هاي مادر زادي استخواني و يا صدمه به مفصل است.آرتروز در ورزشكاران حرفه‌اي كه مدام در معرض ضربه خوردن هستند بسيار شايع است مثلا در فوتباليست‌ها.صدمات غير ورزشي مثل تصادفات رانندگي هم زمينه را براي آرتروز مهيا مي‌كند.
آيا چاقي هم در ابتلا به آرتروز تأثير دارد؟
چاقي خطر ابتلا به آرتروز را افزايش مي‌دهد.به طور كلي هر چقدر وزن بالاتر باشد مفاصل بزرگ(مثل زانوها)بايد بار و فشار بيشتري را تحمل كنند و در نتيجه خطر ابتلا به آرتروز در آنها بيشتر مي‌شود. چاقي حتي احتمال بروز آرتروز در دست‌ها را هم افزايش مي‌دهد.
اين بيماري چه عوارضي دارد؟
متأسفانه اين بيماري با گذشت زمان بدتر مي‌شود و هنوز درمان قطعي براي آن يافت نشده است اما با كمك برخي روش‌هاي درماني مي‌توان درد ناشي از اين بيماري را كاهش داده و كيفيت زندگي بيمار را بهبود بخشيد.حدود يك سوم بيماران مبتلا به آرتروز ممكن است دچار ناتواني‌هاي شديدي شوند. گاهي درد و ناراحتي مفصل آنقدر شديد مي‌شود كه بيمار نمي‌تواند از آن مفصل استفاده كند.
روش‌هايي براي كاهش درد و مشكل بيمار اشاره شامل چه مواردي هستند؟
در موارد بسيار شديد آرتروز جراحي تعويض مفصل توصيه مي‌شود اما قبل از جراحي معمولا روش‌هاي مختلفي پيشنهاد مي‌شود كه تا حد امكان كار به جراحي ختم نشود كه يكي از آنها استراحت دادن به مفصل دردناك است.بيمار بايد در هر ساعت دست كم ده دقيقه به مفصل خود استراحت بدهد و سعي كند تاحد امكان فعاليت‌هاي بدني خود را طوري تنظيم كند كه مفصل مبتلا كمتر فعال باشد.روش ديگر ورزش كردن است كه بايد حتما با نظارت و اجازه پزشك انجام شود تا مشكل مفصل را تشديد نكند يا باعث بروز درد جديدي نشود.ورزش‌هاي سبك و مفرح مثل پياده‌روي و شنا بيشتر توصيه مي‌شوند.با ورزش كردن،عضلات اطراف مفاصل تقويت شده و ثبات مفصل افزايش پيدا مي‌كند.البته ورزش كردن نبايد باعث بروز درد در مفصل شود و اگر چنين اتفاقي رخ داد فورا ورزش را متوقف كنيد.در افرادي كه اضافه وزن دارند كم كردن وزن بايد حتما مدنظر قرار گيرد.البته رژيم گرفتن و ورزش كردن براي كاهش وزن بايد تحت نظر پزشك انجام شود.براي كاهش درد ناشي از آرتروز هم مي‌توان از كيسه يخ استفاده كرد.در اغلب موارد پزشك براي بيمار داروهاي ضد‌درد و ضدالتهاب تجويز مي‌كند كه در كاهش درد مفصل مؤثر است.
روش هاي جراحي براي درمان آرتروز به چه شکلي هستند؟
اين روش‌ها از پاكسازي فضاي مفصلي تا تعويض كامل مفصل متفاوت هستند و جراح بر حسب شدت بيماري از يكي از اين روش‌ها استفاده مي‌كند.بيماران توجه داشته باشند كه جراحي زماني توصيه مي‌شود كه درمان‌هاي ديگري كه به تعدادي از آنها اشاره شد مؤثر واقع نشده باشند و بيمار قادر به انجام فعاليت‌هاي عادي روزمره خود نباشد.
توصيه‌هايي براي بيماران مبتلا به آرتروز
مهم‌ترين نكته براي بيماران مبتلا به آرتروز به كارگيري روش‌هايي است كه باعث كاهش درد و ناراحتي‌شان شود.مثل تمام بيماري هاي ديگر داشتن يك رژيم غذايي مناسب و سالم مفيد خواهد بود.بيمار بايد به حد كافي مواد مورد نياز بدن خود را از طريق غذا تامين كند چون اگر تغذيه نامناسب باشد بدن هم ضعيف مي‌شود و به تبع آن مقابله با بيماري دشوارتر مي‌شود.
اگر پزشك براي شما داروي ضد درد تجويز كرده حتما سر وقت آن را بخوريد چون اگر درد شروع شود و بعد شما تازه مسكن مصرف كنيد درد ديرتر و سخت‌تر كنترل مي‌شود اما مصرف مرتب و طبق دستور پزشك باعث مي‌شود شدت حملات درد كاهش يابد.سعي كنيد از مفصل بيمار خود كمتر كار بكشيد.مثلا اگر مفاصل انگشتان يك خانم مشكل دارد بهتر است از كيفي استفاده كند كه روي شانه مي‌افتد نه كيفي كه بايد با انگشتان دائما در دست گرفته شود.اگر دست شما مشكل دارد سعي كنيد براي برداشتن اجسام از دست سالم خود بيشتر استفاده كنيد تا فشار كمتري روي مفصل دردناك وارد شود.بيماراني كه در مفصل زانو يا ران دچار مشكل هستند بهتر است در صورت صلاح ديد پزشك از عصا موقع راه رفتن استفاده كنند.
سعي كنيد بدنتان در هنگام راه رفتن يا نشستن،در وضعيت صحيحي قرار داشته باشد.آب درماني،هم به‌عنوان ورزش و هم به‌عنوان عاملي جهت تصحيح وضعيت ايستادن و راه رفتن مي‌تواند به شما كمك كند.
درمان ارتروز
يكي از بيماري‌هاي شايع در مفصل زانو، آرتروز است كه در افراد بالاي 65سال بيش از سايرين مشهود است، اما علت چيست ؟
آرتروز به اين معناست كه ستون مفصلي كاملا صاف و صيقلي زانو،دچار تخريب و ناصافي مي‌شود و فرد احساس درد مي‌كند.
در مراحل اوليه اين بيماري، مي‌توان با تغيير روش زندگي،كاهش وزن،عدم انجام ورزش‌هايي كه به زانو فشار مي‌آورد درد را كاهش داد،چرا كه بالا رفتن از پله و يا سربالايي 4 برابر وزن و پيمودن سرپاييني و پايين آمدن از پله،چيزي حدود 7برابر وزن، به زانو فشار وارد مي‌كند.
جراحي زانو،در مواقعي كه درد بسيار شديد و پيشرفته است و سطوح مفصل بسيار ناصاف شده است،زانو مورد عمل جراحي قرار مي‌گيرد و كشكك بيمار با سطوح فلزي صيقلي تعويض مي‌شود.
معمولا تعويض مفصل در سنين بالا صورت مي‌گيرد و در مواقع استثنايي،از برخي پروتزها براي جوانان استفاده مي‌شود.
آمار نشان مي‌دهد كه در فرهنگ جامعه ما،كاربرد مفصل مصنوعي آنچنان پذيرفته نيست و ترجيح اين عمل در سنين بالاست،بيشترين علت تعويض مفصل زانو،دردهاي بسيار شديد است كه به خاطر به دست آوردن دوباره <حركت> و نه به خاطر <زيبايي>،صورت مي‌گيرد.گاهي افراد دچار آرتروز، زانوهايشان تغيير شكل داده و به شكل پرانتزي درمي‌آيند كه اگر پزشك در طول 6 الي 7 ماه متوجه پرانتزي‌شدن بيشتر پاهاي بيمار شود،پيشنهاد عمل جراحي مي‌دهد،علت نيز اين است كه در صورت پيشرفت زياد اين عارضه،تعويض مفصل زانو بسيار مشكل‌تر از قبل خواهد شد و پزشك نيز مجبور است بنا بر ضرورت از انواع پروتزي كه درجه حركت آن در جهات مختلف كمتر است،استفاده كند.
مستعدين آرتروز
اين عارضه به دو دسته اوليه و ثانويه تقسيم مي‌شود،عده‌اي به شكل فاميلي دچار آن مي‌شوند و علاوه بر زانو،مفاصل ديگرشان نيز درگير مي‌شود.
قابل ذكر است كه اين عارضه از 35 الي 40 سالگي شروع مي‌شود و بتدريج در سنين بالاتر،فرد را درگير مي‌كند و به دليل اين كه به صورت آرام و تدريجي پيشرفت مي‌كند،به آن آرتروز اوليه گفته مي‌شود. يكي از عوامل به وجود آمدن آرتروز ثانويه را شكستگي داخل مفصلي زانو است.
بدي راستاي اندام تحتاني (پاهاي پرانتزي) باعث مي‌شود نيرو بين دو طرف زانو تقسيم نشود و يك قسمت از زانو (قسمت داخلي) دچار آرتروز شود كه بعدها تمام زانو را گرفتار مي‌كند.به همين دليل در بسياري از مواقع به افراد جواني كه پاهاي پرانتزي دارند،توصيه مي‌شود هرچه سريع‌تر پاهاي خود را اصلاح كنند تا از بروز زودرس آرتروز جلوگيري به عمل آيد.
در اين عمل، استخوان از محل مورد نظر شكسته شده و پس از اصلاح زاويه، جهت جوش،آماده مي‌شود.
افرادي كه در سنين كودكي و جواني،سابقه عفونت مفصل زانو دارند،اين عارضه برايشان اورژانس ارتوپدي محسوب مي‌شود؛به اين معنا كه اگر به عفونت رسيدگي نشود،چرك داخل زانو جمع خواهد شد و سطح مفصلي در عرض 5 روز تخريب خواهد شد كه طبعا اگر غضروف تخريب شود،اين فرد مستعد آرتروز زودرس در آينده خواهد شد،بنابراين افرادي (بخصوص كودكان) كه از بيماري عفوني زانو رنج مي‌برند،بيش از سايرين مستعد اين بيماري خواهند بود.
ايجاد بيماري‌هاي عفوني در نوزادان مي‌تواند سبب شود عفونت از طريق خون وارد مفاصل ديگري همچون لگن، زانو و... شود كه در اين صورت بايد محل عفوني شده هرچه سريع‌تر باز شود و با شستشو،چرك‌زدايي شود و آنتي‌بيوتيك دريافت كند.
افرادي هم كه داراي اضافه وزن هستند نيز مي‌توانند با كاهش وزن خود از فشار بيش از حد به زانو جلوگيري كنند.
شايع‌ترين علائم آرتروز درد است و با انجام راديوگرافي،عكس و مشاهده تغييرات مفصلي،مي‌توان بيماري را تشخيص داد و با تجويز داروهاي ضدالتهاب،درد را تا حدود زيادي التيام داد. اگر فردي كه با داروهاي ضدالتهاب،دردش تسكين داده شده است،به زانويش بيش از اندازه فشار وارد كند،در واقع دچار وضعيتي بدتر خواهد شد؛چرا كه با علم به اين كه از مشكل زانوي خود آگاهي دارد،ناپرهيزي را نيز پيشه خود كرده است.
با توجه به تمهيدات وزارت بهداشت،قيمت پروتز در كشور ما نسبت به ساير كشورها،بالا نيست ولي با اين حال براي عامه مردم گران و هزينه‌زاست و شركت‌هاي بيمه‌اي تعويض مفصل زانو را جزو جراحي‌هاي زيبايي محسوب مي‌كنند؛در صورتي كه فردي با 65 سال سن،از درد شديد زانوانش و براي بالا بردن سطح كيفيت زندگي تن به اين عمل جراحي مي‌دهد.
با توجه به موارد جراحي مفصل زانو در ايران،شاهد آن هستيم اكثر جراحي‌هاي صورت گرفته از نوع شديد با زانواني كج شده و بدشكل است كه انجام عمل جراحي را بسيار سخت‌تر مي‌كند،به همين دليل جراحي زانو در كشور ما بسيار پيچيده‌تر از ساير كشورهاست و مي‌طلبد شركت‌هاي بيمه‌اي با حمايت و پوشش دادن اين گونه اعمال جراحي،جامعه را از اين معضل نجات دهند.
رژيم غذايي ضد آرتروز
آرتروز شيوع فراواني دارد ولي مي‌توان در بسياري از موارد، تنها با يک تمهيد بسيار ساده يعني داشتن تغذيه سالم از آن پيشگيري كرد.
از آن جا که آرتروز شايع‌ترين بيماري مفصلي است همه با نام آن آشنا هستند حتي اگر تعريف واقعي اين بيماري را ندانند. در واقع، آرتروز يك بيماري مفصلي است كه در آن غضروف مفصلي آسيب ديده و تخريب مي‌شود. در نتيجه استخوان نزديك مفصل تغييراتي پيدا كرده و برجستگي‌هاي كوچك استخواني به نام استئوفيت در اطراف آن به وجود مي‌آيد. بعضي‌ها اين بيماري را به ساييدگي مفصل و برخي آن را به نام استئوآرتريت مي‌شناسند. اين بيماري اغلب در دهه دوم و سوم زندگي شروع مي‌شود و در سن 70 سالگي همه افراد كمابيش آن را تجربه خواهند كرد. هرچند که اين بيماري شيوع فراواني دارد ولي مي‌توان در بسياري از موارد، تنها با يک تمهيد بسيار ساده يعني داشتن تغذيه سالم آن را پيشگيري كرد.
نوشيدن يک ليوان آب پرتقال در روز مي‌تواند آرتروز را از شما دور کند.
تحقيقات نشان مي‌دهد که نوع خاصي کاروتن ترکيبي که غالبا در برخي ميوه‌ها و سبزي‌ها يافت مي‌شود مي‌تواند عامل اين مساله باشد.
يافته‌هاي قبلي دانشمندان نشان داده بود که کاروتن – ماده زرد و نارنجي رنگ ميوه‌ها و سبزي‌ها- مي‌تواند با اثرات آنتي‌اکسيدان خود التهاب را کاهش دهد.
تحقيقات نشان: افرادي که بيشترين مصرف بتا کريپتوزانتين و زيگزانتين را داشتند، حدود نصف ديگران در خطر ابتلا به التهاب مفصلي بودند. محققان مي‌گويند اين اطلاعات ثابت کرد که برخي آنتي‌اکسيدان‌هاي غذايي مانند کاروتن‌هاي بتا کريپتوزانتين و زيگزانتين و همچنين ويتامين C مي‌توانند افراد را در مقابل آرتروز محافظت کنند.
***تغذيه خوب
به نظر مي‌رسد در آرتروز برنامه غذايي از طريق سيستم ايمني اثر مي‌کند تا جايي که براي پيشگيري يا تعديل اثرات اين بيماري، يکي از مواردي که توصيه مي‌شود حذف يا تعديل موادغذايي سازنده ترکيبات زمينه‌اي تحريک التهابات و استفاده بيشتر از مواد کاهش دهنده التهابات است. غذاهايي که داراي اسيدهاي چرب امگا3 هستند (ماهي‌ها، روغن گردو، کتان و سويا) و کاهش دريافت غذاهايي که داراي اسيد آراشيدونيک هستند (پيه گاو، گوشت قرمز، فرآورده‌هاي گوشتي مثل سوسيس و كالباس و جگر) توصيه مي‌شود.
استفاده کافي از منابع غذايي حاوي آنتي‌اکسيدان‌هايي نظير ويتامين‌هاي E ، C، بتا کاروتن، ويتامين D ، ريزمغذي‌هايي مثل سلنيوم، روي و منيزيم و ساير مواد معدني که در ساختمان استخوان‌ها وجود دارند مثل کلسيم و فسفر که در دانه‌ها و مغزها به وفور يافت مي‌شوند، همچنين شير و لبنيات کم چربي، سبزي و ميوه به ويژه آنهايي که داراي ترکيبات اگزالات و فيتات نيستند . در همين رابطه جايگزين کردن غذاهاي مملو از انواع گوشت‌هاي قرمز و سفيد به جز آبزيان و رژيم‌هاي تهيه شده از منابع گياهي و تکميل آنها با شير يا ماهي فرپز، کبابي يا بخار پز، بدون سرخ کردن در روغن نيز مي‌تواند بسيار مفيد واقع شود. از جمله غذاهاي ديگري که متخصصان تغذيه استفاده از آنها را تاکيد مي‌کنند منابع حاوي گلوکزآمين و کندورايتين است که از غذاهاي حاوي کلاژن مثل استخوان‌ها و غضروف‌هاي حاوي ژلاتين فراهم مي‌شوند. مواد غذايي نظير پاچه، پاي مرغ و قلم است که خوشبختانه در حال حاضر در کشور ما سوپ‌هاي تهيه شده از آنها به عنوان يک غذاي سنتي و مناسب به کار برده مي‌شود.
***كليد طلايي
سرلوحه اقدامات تغذيه‌اي درهر دو جنس (زن و مرد) و در هر سني، کاهش تدريجي اصولي و علمي‌اضافه وزن و چاقي‌هايي است که در هر درجه از پيشرفت قرار دارند. بنابراين، درمان و پيشگيري اين بيماري پير و جوان نمي‌شناسد و با رعايت برخي از اصولي که پزشکان پيشنهاد مي‌کنند يعني يک رژيم غذايي متعادل، متناسب و متنوع (با توجه به مقدار انرژي مورد نيازفرد) با در نظر گرفتن سن، جنس، وضعيت فيزيولوژيکي، قد و وزن و فعاليت‌هاي بدني و زمينه‌هاي ژنتيکي به طور کلي مي‌توان با کاهش ميزان كالري دريافتي روزانه به ميزان 250 يا 350 حداکثر تا 750 کيلو کالري، از شدت بيماري کم کرد يا در برخي از موارد بروز اين بيماري را به تاخير انداخت.
***مشکل لاغري
تا به حال ديده ايد فردي لاغر به آرتروز دچار شده باشد؟ قطعاً بله. البته شايد با اين پاسخ، افراد لاغر مبتلا به آرتروز شاکي بشوند. اين موضوع به اين معنا نيست که افراد لاغر از دسترس آرتروز در امان هستند بلکه مفهوم اين جمله داشتن يک رژيم غذايي درست است. زيرا افراد لاغري که وزن‌شان متناسب با قدشان نيست نيز احتمال دارد به آرتروز مبتلا شوند. بنابراين، يک رژيم متعادل و درست براي تعديل وزن به مفهوم کم کردن وزن و لاغر شدن نيست بلکه رعايت اصولي، علمي و متعادل رژيم غذايي اصل هر اقدام محسوب مي‌شود.»
***حساسيت به غذا
آرتروز يك بيماري پيشرونده و مزمن است که بهبودي قطعي ندارد. به نظر مي‌رسد در بسياري از موارد، اولين مرحله اصلي در درمان آرتروز، رساندن وزن به حد ايده‌آل است. وزن اضافي باعث ايجاد فشار روي مفاصل و در نتيجه تشديد عوارض آرتروز مي‌شود. 10 تا 35 درصد مبتلايان به آتروز به نوعي به يکي از انواع مواد غذايي مصرفي حساسيت دارند. به اين ترتيب که 4 تا 10 ساعت پس از مصرف ماده غذايي که به آن حساسيت دارند عوارض بيماري‌ها گسترش و شدت پيدا مي‌کند. بنابراين، شناخت و حذف اين مواد از رژيم غذايي اهميت زيادي دارد. البته از آنجا که آمارها نشان داده‌اند40 درصد از مبتلايان به اين بيماري، به درجات مختلفي به سوء تغذيه مبتلا هستند، به رغم توصيه بالا بايد دقت شود که اين گروه اخير دچار کمبود يا عدم تعادل مواد مغذي دريافتي مختلف چه در بعد بيش خوري و چه در بعد کم خوري و عدم تعادل مواد مغذي نشوند زيرا در صورت اين اتفاق رفع کمبود آنها مهم است.
***آرتروز داريد؟ اين غذاها را نخوريد
پزشکان مصرف چربي‌هاي اشباع، روغن‌هاي هيدروژنه يا جامد، غذاهاي پرچرب و سرخ کرده و شکر را توصيه نمي‌کنند چرا که اين مواد غذايي با ايجاد اسيديته بالاي محيط داخلي مفاصل، باعث درد بيشتري در مفاصل و در نتيجه التهابات آنها مي‌شوند. وي در ادامه در صورت امکان، حذف موارد زير را در کاهش شدت بيماري آرتروز موثر مي‌دانند:
• مهارکننده‌هاي جذب کلسيم نظير گوشت قرمز، لبنيات، تخم مرغ، الکل، قهوه، اکثر شيريني‌جات و نمک اضافي
• غذاهاي داراي اگزالات بالا مثل اسفناج، زغال اخته، آلوها و ريواس
• غذاهاي ايجادکننده تورم مانند، تمامي چربي‌هاي حيواني، لبنيات، دانه‌هاي چرب، کره گياهي
بهترين راه درمان آرتروز
تحقيقات اخير نشان مي دهد، بهترين و موثرترين روش درماني آرتروز انجام تمرينات ورزشي منظم است.
به گزارش سلامت نيوز به نقل از پايگاه اينترنتي شبکه NDTV کشور هند، بنا به اعلام محققان تمرينات ورزشي منظم مي تواند مخصوصاً در درمان آرتروز ناحيه زانو بسيار مفيد باشد.
گروهي از دانشمندان استراليايي با بررسي نتايج مربوط به 18 سري مطالعات گوناگون در زمينه درمان آرتروز دريافتند، انجام تمرينات منظم ورزشي و بالاخص تمرينات قدرتي راهي مفيد در درمان آرتروز ناحيه زانو است.
در اين سري مطالعات گسترده، پژوهشگران بيش از 2800 بيمار 55 تا 74 ساله مبتلا به انواع گوناگون آرتروز را مورد بررسي قرار داده بودند.
در انتها مشخص شد، در کنار تاثير ديگر فاکتورها، بهره گيري از تمرينات قدرتي آن هم به طور کاملا منظم مي تواند بهبود چشمگيري در وضعيت اين دسته از بيماران مخصوصا در بهبود وضعيت آرتروز ناحيه زانو بوجود آورد.